Storytelling Organization

Ιστορία και οργανωτική δομή

Η οργανωτική δομή είναι το όχημα που χρησιμεύει πολλαπλά ως κέλυφος που προστατεύει τους ανθρώπους στη δημιουργία αξίας, το όχημα που μεταφέρει τους ανθρώπους στο χρόνο και στον τόπο, ο σκελετός που συγκρατεί τα ιεραρχικά επίπεδα.

Σε ένα περιβάλλον που πλέον όχι μόνο μεταβάλλεται συνεχώς αλλά και απρόβλεπτα, αποκτώντας χαοτικά χαρακτηριστικά, η οργανωτική δομή θα πρέπει να αποκτήσει ικανότητες ρευστότητας και ευελιξίας, χωρίς όμως να απολέσει το ρόλο που παίζει.

Βασικό χαρακτηριστικό μιας ρευστής και ευέλικτης δομής είναι ότι είναι οργανική, ζωντανή, αντιδρά άμεσα στις αλλαγές του περιβάλλοντος και δεν είναι μηχανική, παγιωμένη και δύσκαμπτη. Βασικός παράγοντας ρευστότητας της οργανωτικής δομής, είναι η ικανότητά της να μαθαίνει με ταχύτητα, να διαβάζει το περιβάλλον, να ερμηνεύει και να χαράσσει στρατηγικές δράσης.

Η ερμηνεία βασίζεται στην προηγούμενη εμπειρία δηλαδή, έχει σημείο αναφοράς το παρελθόν. Η επιλογή στρατηγικής στηρίζεται στα προσδοκώμενα αποτελέσματα, έχει σημείο αναφοράς το μέλλον. Καθώς το παρόν αναδύεται και σχηματίζεται, κάθε σημείο της οργανωτικής δομής βιώνει την πραγματικότητα αποσπασματικά και την εσωτερικεύει με το δικό του τρόπο.

Τι σημαίνει εσωτερικεύει;

Σημαίνει ότι απομνημονεύει τις αλληλουχίες των γεγονότων άναρχα, όπως καθένας τις αντιλαμβάνεται να συμβαίνουν από τη θέση του παρατηρητή, του δράστη ή του θύματος. Στην ουσία το παρόν εσωτερικεύεται με τη μορφή προσωπικών ιστοριών σε κάθε σημείο του οργανισμού.

Το storytelling είναι ένας μηχανισμός που χρησιμοποιεί ένας οργανισμός και οι άνθρωποί που στελεχώνουν τις δομές του, για να κατανοήσουν, να ερμηνεύσουν τον κόσμο, το περιβάλλον με το οποίο έρχεται σε αλληλεπίδραση, να επιλέξουν στρατηγική προσαρμογής για επιβίωση και ανάπτυξη.

Στο βιβλίο μου «Ιστορίες για αγρίους και …άλλους – Η τέχνη και η τεχνική της αναπαραστατικής αφήγησης ιστοριών» αναφέρω χαρακτηριστικά:

“Η ιστορία έχει τη μοναδική ικανότητα να συνυφαίνει γεγονότα, στοιχεία και πληροφορίες με συναισθήματα. Τα συναισθήματα είναι αυτά που δίνουν αξία σε γεγονότα και στοιχεία, είναι αυτά που ιεραρχούν και καθιστούν κάτι σημαντικό ή μη. Αυτήν τη δύναμη της αφήγησης ιστοριών προσπαθούν να αξιοποιήσουν σήμερα οι επιχειρήσεις, οι οργανισμοί και τα κράτη. Πολλές εταιρείες έχουν στραφεί προς την αλληγορία, τις ιστορίες και το σχεδιασμό βάσει σεναρίων για να δώσουν κατεύθυνση σε αυτόν τον απρόβλεπτο, πολύπλοκο και συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο στον οποίο ζούμε. Όλοι μιλούν για μια νέα αφήγηση και εννοούν ένα νέο σχέδιο που να οδηγεί στο μέλλον. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιούν ιστορίες για να αντικαταστήσουν τη μορφή των παλιών στρατηγικών σχεδίων.” 

Το storytelling στον οργανισμό  χρησιμοποιεί τρεις δομές ιστορίας για να πετύχει ανάπτυξη:

• Το Αφήγημα
• Το Πολυπλάνο
• Το Σενάριο

Αφήγημα

Η αφήγηση δίνει τη μορφή εμπειρίας στα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο παρελθόν.  Δίνει  συνοχή, σχετίζοντας  τα γεγονότα μεταξύ τους είτε αιτιοκρατικά είτε με άλλους τρόπους. Τα αφηγήματα περιέχουν εξηγήσεις για κίνητρα, λόγους και αιτίες, για το πώς συνέβησαν τα πράγματα. Γι’ αυτό οι χρόνοι που χαρακτηρίζουν την αφήγηση είναι παρελθοντικοί π.χ. αόριστος, παρατατικός κλπ.

Τα χαρακτηριστικά του αφηγήματος:

•  Ολοκληρωμένο δομικά ( αρχή μέση τέλος)
•  Αναδρομική ματιά από το παρόν προς το παρελθόν
•  Ταξινόμηση των χαρακτήρων
•  Θέματα διαλόγων δομημένα σε πλοκή
•  Παγιώνονται με το χρόνο
•   Δίνουν πλήρη εξήγηση
•  Αφήνει λίγο χώρο στην φαντασία

Πολυπλάνο

Τα πολυπλάνα είναι ιστορίες που αφορούν περισσότερο διάσπαρτα και ασύνδετα γεγονότα που συμβαίνουν παράλληλα στο παρόν ή αναμένεται να συμβούν στο άμεσο μέλλον. Γι’ αυτό οι χρόνοι που τις χαρακτηρίζουν είναι ο ενεστώτας και ο μέλλοντας. Αποτελούν μεμονωμένα μέρη που δε συνδέονται λογικά. Περιγράφουν τι συμβαίνει, δε δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως ποιος, πώς, γιατί. Με άλλα λόγια δεν εξηγούν, δεν περιγράφουν κίνητρα, λόγους και αίτια.

Τα χαρακτηριστικά του πολυπλάνου:

•  Διασπορά ασύνδετων και ασύντακτων γεγονότων
•  Ξηλώνει την συνεκτικότητα και επιβεβαιώνει τις διαφορές
•  Η αφηγηματική συνοχή προσπαθεί να πιαστεί από το παρόν που αναδύεται, το οποίο η ιστορία διασκορπίζει
•  Δυναμική του παρόντος (ταυτόχρονο storytelling που συμβαίνει παράλληλα σε πολλαπλούς χώρους ή αίθουσες παράλληλα και ταυτόχρονα)
•  Το αναδυόμενο παρόν συνεχίζει να αλλάζει αλλά χωρίς να είναι ικανό να βρίσκεται σε κάθε  δωμάτιο τη στιγμή που αλληλεπιδρούμε με τους άλλους, ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους για να δώσουμε νόημα, να ερμηνεύσουμε ότι συμβαίνει.

Σενάριο

Τα σενάρια αφορούν τρόπους όπου τα διάσπαρτα και ασύνδετα γεγονότα που συμβαίνουν παράλληλα στο παρόν συνδέονται λογικά, ώστε να προβλέψουν καταστάσεις που
αναμένεται ή προσδοκάται να συμβούν στο μέλλον. Τα σενάρια είναι υποθετικές αφηγήσεις που περιγράφουν πώς θα εξελιχθεί η παρούσα κατάσταση και θα οδηγηθούμε σε μια μελλοντική κατάσταση. Το σενάριο, με λογικοφανή επιχειρήματα που στηρίζονται σε λογικές αιτίου αποτελέσματος ή σε θεωρίες κινήτρων, δίνει εξηγήσεις στο τρόπο που θα εξελιχθεί το παρόν. Γι’ αυτό οι χρόνοι που τα χαρακτηρίζουν είναι ο ενεστώτας και ο μέλλοντας.

Τα χαρακτηριστικά του σεναρίου:

•  Σύνδεση ασύνδετων και ασύντακτων γεγονότων
•  Ολοκληρωμένο δομικά ( αρχή μέση τέλος)
•  Προνοητική ματιά από το παρόν προς το μέλλον
•  Δίνει πλήρη εξήγηση
•  Δίνει χώρο στη φαντασία
•  Επαληθεύεται με το χρόνο

Οι δύο δρόμοι

Καθώς το παρόν αναδύεται, δημιουργεί πανσπερμία ιστοριών που ακολουθούν δύο δρόμους.

•  Ο ένας δρόμος οδηγεί σε μια ομογενοποίηση των ιστοριών. Οι ιστορίες χάνουν τις διαφορές σε πρόσωπα, σε μέσα έκφρασης, σε χώρο, χρόνο και γεγονότα  σε  χρόνο αποκτούν συγκεκριμένη ομοιομορφία, ακολουθούν μια μόνο λογική και αφηγηματική γραμμή γεγονότων που λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και έτσι  παγιώνονται σε αφηγήματα ερμηνείας του παρελθόντος από τη θέση ενός παρατηρητή που στέκεται στο παρόν.
•  Ο άλλος δρόμος οδηγεί τις ιστορίες σε σενάρια που μέσα από την πιθανολόγηση  στοιχηματίζουν προβλέψεις εξελίξεων και αποτελεσμάτων στο μέλλον.

Οι διαδικασίες δημιουργίας συνεκτικότητας της αφήγησης όσο και οι διαδικασίες διασποράς ιστοριών, αλληλεπιδρούν με τέτοιο τρόπο ώστε το νόημα να αλλάζει μεταξύ των ανθρώπων, καθώς αλλάζει ο τρόπος που ταξινομούνται και ιεραρχούνται τα γεγονότα, οι ταυτότητες και οι στρατηγικές σε κάθε νέα συνάντηση,  επικοινωνία προς τα έξω και δράση του οργανισμού και των ανθρώπων του.

Οι μηχανισμοί μιας δομής Storytelling

Ο οργανισμός διαθέτει δύο μηχανισμούς για να λειτουργήσει ως storytellingδομή:

1-Διαλογική

Η διαλογική είναι μια λειτουργία που κρατά ζωντανές τις διαφορετικές ιστορίες όπως αναδύονται στο παρόν. Μέσα από μια διαδικασία συνεχούς διαλόγου και ανταλλαγής διαφορετικών πλάνων της πραγματικότητας, δίνεται η δυνατότητα σε όλους να επηρεάσουν τις δυνατότητες εξέλιξης του οργανισμού,  και τη διαμόρφωση ενός μέλλοντος που να στηρίζεται περισσότερο στην πραγματικότητα του παρόντος παρά στα αφηγήματα του παρελθόντος.

• Οι ιστορίες καθώς αναπηδούν από το παρόν βρίσκονται σε μια κατάσταση διαλόγου μεταξύ τους. Τα επίπεδα διαλόγου περιλαμβάνουν διάλογο μεταξύ προσώπων, διάλογο μεταξύ μέσων έκφρασης, λόγο, κείμενο, εικόνα κλπ, διάλογο μεταξύ των διαφορετικών χωροχρόνων καθώς και διάλογο μεταξύ διαφορετικών επιπέδων γνωστικού και ηθικού.
• Όσο τα διαφορετικά επίπεδα διαλόγου μεταξύ των πολυπλάνων μένουν ζωντανά, οι ιστορίες χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία, καινοτομία, νέες ιδέες και δημιουργικότητα. Η διαδικασία των διαλόγων οδηγεί σε πιο ευρηματικά σενάρια που στοιχηματίζουν στο μέλλον με μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας. Όσο αυτός ο διάλογος εκφυλίζεται τα σενάρια αιχμαλωτίζονται στα αφηγήματα του παρελθόντος, αφομοιώνονται τελείως από αυτά και στην καλύτερη περίπτωση προσθέτουν καινούργια στοιχεία εμπλουτίζοντάς τα.

2-Διαλεκτική

Η διαλεκτική ακολουθώντας το σχήμα θέση – αντίθεση – σύνθεση, επιτρέπει στα αφηγήματα του παρελθόντος να εισέλθουν και να επηρεάσουν την ερμηνεία και την κατανόηση του παρόντος με όρους του παρελθόντος. Αυτό έχει ως συνέπεια το παρελθόν να παρεμβαίνει στη διαμόρφωση του μέλλοντος.

O μηχανισμός της Διαλεκτικής δίνει τη δυνατότητα στα αφηγήματα να λειτουργήσουν ως φυλακές που αιχμαλωτίζουν το παρόν και να οδηγήσουν σε στρατηγικές που συνήθως υπαγορεύονται μόνο από τις εμπειρίες του παρελθόντος. Αλλά σε ένα περιβάλλον που μεταβάλλεται χαοτικά και οι σταθερές του αλλάζουν συνεχώς, αυτό μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα στη χάραξη στρατηγικών.

Storytelling organization

Όλες οι επιχειρήσεις ζουν και πεθαίνουν από τις αφηγήσεις και τις ιστορίες που λένε. Κάθε οργανισμός από ένα απλό κατάστημα χαρτικών έως ένας μεγάλος οργανισμός όπως η ΔΕΗ ή ο ΟΤΕ ζει εξελίσσεται και αναπτύσσεται μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων του. Με άλλα λόγια κάθε οργανισμός είναι ένας οργανισμός storytelling.

Η συνεκτικότητα της αφήγησης, η διασπορά των πολυπλάνων και η εξέλιξη τους σε σενάρια, βρίσκονται σε ένα παιχνίδι δημιουργίας ισχυρών δυνάμεων αλλαγής και μετασχηματισμού ενός οργανισμού. Η δυναμική μετασχηματισμού έγκειται στους τρόπους με τους οποίους αλληλοπλέκονται αφηγήματα, πολυπλάνα και σενάρια, χορεύοντας για να δημιουργήσουν πολλαπλούς τρόπους νοηματοδότησης. Αυτός ακριβώς ο χορός μεταξύ των διαφόρων νοημάτων, μας δίνει νέες καταστάσεις πολυπλοκότητας, στρατηγικής, οργανωτικής αλλαγής και μεθοδολογίας.Η αντιμετώπιση των τριών δομών της ιστορίας σαν να είναι το ίδιο πράγμα, εξαλείφει  την κατανόηση του  τρόπου  με τον οποίο αλληλεπιδρούν για να δημιουργήσουν τη μετασχηματιστική δυναμική που οδηγεί τις αλλαγές στους οργανισμούς.
Να πώς περιγράφω αυτή την ανάγκη σ’ ένα ακόμα απόσπασμα από το βιβλίο «Ιστορίες για αγρίους και …άλλους – Η τέχνη και η τεχνική της αναπαραστατικής αφήγησης ιστοριών»:

«Η ανάγκη να μείνουμε ευέλικτοι και υπεύθυνοι σε περιβάλλοντα που αλλάζουν είναι μακράν πιο απαιτητική από τη συνηθισμένη ανάγκη για συνέπεια και σαφήνεια. Η ανάπτυξη πλέον επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση ευκαιριών που εμφανίζονται όταν συμβαίνουν παρεκκλίσεις και όχι όταν υπάρχει συνέπεια. Το storytelling ανιχνεύει ζωτικές παρεκκλίσεις που εμπνέουν την ανάπτυξη. Παρέχει προσωπικές εμπειρίες με νόημα, δημιουργικές λύσεις στη σύγκρουση και παραδοξολογικές αλήθειες. Η συνέπεια και η σαφήνεια αποτελούν το έδαφος πάνω στο οποίο περπατάτε. Είναι ο αντικειμενικός τρόπος σκέψης. Για να πιάσετε τους στόχους σας όμως, θα πρέπει να κάνετε άλματα. Κάθε άλμα σάς απομακρύνει από το έδαφος, από τη συνέπεια και τη σαφήνεια. Αιωρείστε στον αέρα, βυθισμένοι στην αβεβαιότητα. Κάθε άλμα εισάγει υποκειμενικά στοιχεία αντίληψης της πραγματικότητας.»

Σε επίπεδο ηγεσίας ένας storytelling οργανισμός οφείλει να πάρει πρωτοβουλίες ώστε:

1. να διαχειριστεί τα αφηγήματα τα οποία λειτουργούν ως φίλτρα ή οπτικές απόψεις του παρελθόντος ενός οργανισμού και επηρεάζουν το πώς ερμηνεύουμε και προβάλλουμε το μέλλον. Εδώ περιλαμβάνει την καταγραφή και τη χαρτογράφηση αυτών των αφηγημάτων, την αξιολόγηση και τις επιπτώσεις τους στην ερμηνεία του παρόντος και του μέλλοντος. Η δημιουργία ενός Organizational Story Book αποτελεί βασικό εργαλείο ελέγχου των αφηγημάτων.
2. να διαχειριστεί τα πολυπλάνα, τις ιστορίες που αναδύουν από το παρόν καθώς δείχνουν πολλαπλά και διαφορετικά πρόσωπα της πραγματικότητας. Εδώ περιλαμβάνονται  δραστηριότητες όπως η περιγραφή της πραγματικότητας από διαφορετικούς παρατηρητές, η καταγραφή των διαφορετικών ιστοριών και η σύνθεση της πραγματικότητας χωρίς τις παρεμβάσεις των προηγούμενων εμπειριών, με τη μορφή αφηγημάτων. Οι τεχνικές facilitation διαλόγου, όπως το Jumpstart Storytelling, αποτελούν χρήσιμα εργαλεία σε αυτό τον τομέα.
3. να μετουσιώσει τις ιστορίες σε σενάρια που να προβλέπουν την εξέλιξη της παρούσας κατάστασης σε μελλοντικές καταστάσεις με σαφή χαρακτηριστικά. Αυτό απαιτεί την ανάπτυξη του Leadership Storytelling: βασικής δεξιότητας των μελλοντικών ηγετών. Με εργαλείο το Storytelling ο μελλοντικός ηγέτης θα μπορέσει να περιγράψει το όραμα του με τρόπο που να εμπνέει και θα χαράξει στρατηγικές πώς να παρακινήσει και θα ενεργοποιήσει την ομάδα του να ακολουθήσει με πίστη.

• Περισσότερα για το Storytelling; Δείτε στο κανάλι της ΡΡΡ την ομιλία μας Storytelling as a Business Tool
• Περισσότερα για αυτές τις πρωτοβουλίες και τα εργαλεία τους θα βρείτε σε άρθρα μας προσεχώς…