Ο μεταβαλλόμενος κόσμος της εκπαίδευσης
Χθές
Πριν από τριάντα χρόνια, η εκπαίδευση σήμαινε το ίδιο πράγμα για όλους: μια κλασική αίθουσα διδασκαλίας, γεμάτη με πίνακες, καρέκλες και τραπέζια, flip charts και μαρκαδόρους, σημειώσεις συμμετεχόντων, εκπαιδευτικά βιβλία και βεβαιώσεις παρακολούθησης. Όλα αυτά ήταν αναμενόμενα κομμάτια στο παζλ της εκπαίδευσης. Τα προγράμματα ήταν γεμάτα με στόχους, ατζέντες και δραστηριότητες, παιχνίδια ρόλων και ανατροφοδότηση. Οι συμμετέχοντες ταξίδευαν οπουδήποτε ήταν ο εκπαιδευτής – είτε σε διαφορετικό κτίριο, είτε σε διαφορετική πόλη, είτε σε διαφορετική χώρα. Φεύγοντας, είχαν την εμπειρία ότι «εκπαιδεύτηκαν». Οι εκπαιδευτικές εκδηλώσεις κυμαίνονταν από μια ολόκληρη ημέρα εκπαίδευσης έως πενθήμερα εντατικά προγράμματα. Η συνολική διάρκεια του προγράμματος υπολογιζόταν πάντα σε ολόκληρες ημέρες παρακολούθησης και συμμετοχής.
Τα προγράμματα αποδεικνύονταν αποτελεσματικά όταν απαιτούσαν και πετυχαίναν ενεργή συμμετοχή. Λιγότερο αποτελεσματικά προγράμματα απλώς απαιτούσαν μόνο την παρουσία των συμμετεχόντων.
Σήμερα
Σήμερα, οι επιχειρήσεις έχουν πολύ διαφορετικές ανάγκες κατάρτισης. Οι νέο-προσληφθέντες πιάνουν δουλειά χωρίς ή παράλληλα με την κατάρτιση τους. Η μεταφορά εκπαιδευτών και συμμετεχόντων σε μια τοποθεσία για να παρακολουθήσουν την εκπαίδευση δεν είναι οικονομικά πρακτική και συχνά είναι επιβαρυντική για τις επιχειρηματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις. Οι ανάγκες εκπαίδευσης είναι συχνά άμεσες. Οι επιχειρήσεις σπάνια έχουν την πολυτέλεια να περιμένουν μέχρι το επόμενο προγραμματισμένο μάθημα ή να υπάρχουν «αρκετά» άτομα έτοιμα να εκπαιδευτούν για να συμπληρωθεί μια ομάδα. Δυστυχώς, τα παραδοσιακά μοντέλα κατάρτισης συχνά δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις σημερινές ανάγκες των επιχειρήσεων.
Δεν προσέξαμε και κοπήκαμε
Η έκρηξη του αριθμού των διαθέσιμων τεχνολογιών μας συνδέουν σε ένα παγκόσμιο δίκτυο όπου υπηρεσίες, προϊόντα και πληροφορίες είναι άμεσα προσβάσιμα. Αυτές οι τεχνολογίες δημιούργησαν μια παγκόσμια οικονομία όπου πελάτες, προμηθευτές και εργαζόμενοι βρίσκονται διάσπαρτοι στον κόσμο. Ο ρυθμός της αλλαγής επηρέασε σοβαρά τόσο τα άτομα όσο και τις επιχειρήσεις, που άλλαξαν τον τρόπο διεξαγωγής της εκπαίδευσης. Νέες τεχνολογίες και εργαλεία κατάρτισης αναπτύχθηκαν για να καλύψουν αυτές τις ανάγκες. Δυστυχώς, η αλήθεια είναι ότι τα τμήματα εκπαίδευσης δεν ξέρουν πώς να τα αξιοποιήσουν στην πράξη. Η πλημμελής χρήση (ή μερικές φορές η υπερβολική χρήση) φέρνει φτωχά αποτελέσματα.
Με την αφθονία και τον πολλαπλασιασμό αυτών των νέων τεχνολογιών εκπαίδευσης, οι μέθοδοι διδακτικού σχεδιασμού φάνηκαν να γίνονται όλο και λιγότερο σημαντικές.
Εκπαιδευτές και σχεδιαστές εκπαιδευτικού περιεχομένου φάνηκε να γίνονται λιγότερο απαραίτητοι.
Ίσως, το πιο γνωστό παράδειγμα της κακής χρήσης μιας τεχνολογίας εκπαίδευσης είναι το φαινόμενο «του θανάτου από PowerPoint». Το φαινόμενο παρουσιάζεται όταν χρησιμοποιείται το πανταχού παρόν πρόγραμμα παρουσιάσεων της Microsoft (έμφαση στη λέξη παρουσίαση) «εκπαίδευσης» με μόνο στόχο την παρουσίαση πληροφοριών με ατελείωτη σειρά διαφανειών. Το αποτέλεσμα είναι η διεξαγωγή βαρετών συναντήσεων «εκπαίδευσης».
Ένα απλό εργαλείο που υποτίθεται ότι ήταν μια βοήθεια στην κατάρτιση, έγινε στην πραγματικότητα η ίδια η εκπαίδευση. Τα πρότυπα έγιναν χαλαρά – αν το περιεχόμενο μπορούσε να συμπυκνωθεί σε διαφάνειες έξι σημείων με προτάσεις των έξι λέξεων η καθεμία, συχνά χαρακτηριζόταν ως «εκπαίδευση».
Με την αφθονία και τον πολλαπλασιασμό αυτών των νέων τεχνολογιών εκπαίδευσης, οι μέθοδοι διδακτικού σχεδιασμού φάνηκαν να γίνονται όλο και λιγότερο σημαντικές.
Εκπαιδευτές και σχεδιαστές εκπαιδευτικού περιεχομένου φάνηκε να γίνονται λιγότερο απαραίτητοι.
Πώς φθάσαμε στις αίθουσες αερίων;
Τα προβλήματα με την εκπαίδευση δεν σταματούν με τον εθισμό στην κουλτούρα του PowerPoint. Η βιομηχανία πρόσθεσε περισσότερα εργαλεία στο μείγμα, διαδικτυακά σεμινάρια, animation, webinars, διαδικτυακές αξιολογήσεις, εικονικές τάξεις, wikis, blogs, συνεργατικές κοινότητες και εικονικούς κόσμους.
Τα περισσότερα χαιρετίστηκαν ως σχετικά εύκολα στη χρήση από έναν «μη τεχνικό». Με τα λανσαρίσματα προϊόντων υψηλών προδιαγραφών δημιουργήθηκε αξιοσημείωτος ενθουσιασμός μεταξύ των «μη τεχνικών». Αυτή η κατάσταση οδήγησε στην υπόθεση ότι ο καθένας θα μπορούσε να αναπτύξει αποτελεσματικά προγράμματα χρησιμοποιώντας αυτές τις τεχνολογίες.
Φανταστείτε τώρα την εποχή της πανδημίας όπου βίαια εισήλθαν στην καθημερινότητά μας τα ψηφιακά μέσα και η τεχνολογία του PowerPoint συνδυάστηκε με την τεχνολογία των εικονικών αιθουσών.
Συμβαίνει τώρα!
Πλατφόρμες, όπως το Zoom χρησιμοποιούνται ως αίθουσες αερίων για την μαζική εξόντωση μαθητών με τον θάνατο από PowerPoint. Ευτυχώς, για τους μαθητές η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δίνει την δυνατότητα διαφυγής. Ο μαθητής αφήνει το όνομα του στην οθόνη και ασχολείται με πιο ενδιαφέροντα ή πιο επείγοντα πράγματα. Μια επιχείρηση υπερηφανευόταν ότι είχε κάνει 400 webinars στη διάρκεια της πανδημίας! Δεν μας έλεγε όμως ποιες ήταν οι αξιολογήσεις των συμμετεχόντων και το τελικό αποτέλεσμα της εκπαίδευσης στην απόδοση.
Όλα αυτά δεν αποτελούν κριτική στο PowerPoint ή σε πλατφόρμες όπως το ZOOM.
Το ερώτημα που τίθεται είναι: «Τι έκαναν οι εκπαιδευτές όταν δεν είχαν εύκολη πρόσβαση σε αυτά τα εργαλεία;».
Η απάντηση έρχεται αυθόρμητα «Εφάρμοζαν βασικές αρχές εκπαιδευτικού σχεδιασμού που εξασφάλιζαν τη μεταφορά της μάθησης» .
Με την έλευση (και την υπερβολική χρήση) της τεχνολογίας, η «εκπαίδευση» υποβαθμίστηκε σε «παρουσιάσεις γνώσεων».
Το ερώτημα που τίθεται είναι: «Τι έκαναν οι εκπαιδευτές όταν δεν είχαν εύκολη πρόσβαση σε αυτά τα εργαλεία;».
Η απάντηση έρχεται αυθόρμητα «Εφάρμοζαν βασικές αρχές εκπαιδευτικού σχεδιασμού που εξασφάλιζαν τη μεταφορά της μάθησης» .
Mε την έλευση (και την υπερβολική χρήση) της τεχνολογίας, η «εκπαίδευση» υποβαθμίστηκε σε «παρουσιάσεις γνώσεων».
Η ελπίδα δεν είναι στρατηγική
Η χρήση κάθε νέας τεχνολογίας είχε (και συνεχίζει να έχει) πολλές εκπαιδευτικές δυνατότητες δυνητικά. Η υιοθέτησή τους όμως στην πράξη επιβαρύνθηκε από διάφορα ζητήματα εφαρμογής:
Όταν σχεδιάζουν οι Subject Experts
Φαινόταν τόσο εύκολο να δημιουργηθεί εκπαίδευση χρησιμοποιώντας αυτές τις τεχνολογίες. Έτσι, παραμερίστηκε ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός με την πεποίθηση ότι οι ειδικοί (Subject Experts) θα μπορούσαν να διοχετεύσουν την εμπειρία τους μέσω της τεχνολογίας και, ως δια μαγείας, να δημιουργήσουν εκπαίδευση. Εξάλλου, ποιος ο λόγος να μην παρουσιάζονται τα θέματα από τους Subject Experts; Αυτοί είχαν το περιεχόμενο ήδη στο κεφάλι τους και έπρεπε απλώς, να το πληκτρολογήσουν σε διαφάνειες. Με άλλα λόγια αυτό που ήδη ήξεραν και έκριναν απαραίτητο να το μεταδώσουν με μια παρουσίαση.
Το κοινό αποτέλεσμα, ανεξάρτητα από την τεχνολογία που εφαρμόστηκε, ήταν η μετάδοση πληθώρας πληροφοριών χωρίς σχεδιασμό για δράσεις συνεργασίας, διαδραστικότητα και κιναισθητικές ασκήσεις. Με την εξάλειψη αλληλεπίδρασης και συνεργασίας, εξαλείψαμε την πρακτική και ελαχιστοποιήσαμε τις ευκαιρίες αφομοίωσης. Έτσι, βασικά σταυρώσαμε τα δάχτυλά μας και ελπίζαμε ότι θα πετύχουμε κάποιο επίπεδο αφομοίωσης. Το αποτέλεσμα ήταν η εκπαίδευση που σχεδιάζεται από Subject Experts και διεξάγεται μέσω κάποιου είδους τεχνολογίας, γενικά να μην ανταποκρίνεται σε αποτελεσματικότητα συγκρινόμενο με την εκπαίδευση στην αίθουσα.
Το μέσον έγινε αυτοσκοπός
Το επιλεγμένο εργαλείο ανάπτυξης συχνά υπαγορεύει τι θα περιλαμβάνεται στο σχέδιο μαθήματος. Εάν το εργαλείο δεν περιείχε την δυνατότητα παροχής κουίζ, τότε δεν περιλαμβάνονταν κουίζ στην διδασκαλία. Εάν ένα εργαλείο έδινε την δυνατότητα χρήσης έξυπνων κινούμενων σχεδίων, τότε τα κινούμενα σχέδια συμπεριλαμβάνονταν στο μάθημα. Άσχετα με το εάν είχαν διδακτική αξία ή όχι.
Οι πιο περίπλοκες τεχνολογίες για την δημιουργία εκπαιδευτικού λογισμικού, animation, simulation, AR και VR βίντεο -για να αναφέρουμε μερικές- απαιτούν τεχνογνωσία προγραμματισμού, σκηνοθεσίας, παραγωγής multimedia και συγκριτικά μεγάλο προϋπολογισμό για ανάπτυξη. Και πάλι, η προσέγγιση από επαγγελματίες σχεδιαστές περιεχομένου παραμερίστηκε και ο σχεδιασμός της εκπαίδευσης έπεσε στην αγκαλιά των προγραμματιστών, σχεδιαστών web, γραφιστών multimedia
Γιατί να μην παρουσιάζονται τα θέματα από τους ειδικούς (Subject Experts) που είχαν το περιεχόμενο ήδη στο κεφάλι τους και έπρεπε απλώς, να το πληκτρολογήσουν σε διαφάνειες και μετά να το μεταδώσουν με μια παρουσίαση;
Όταν σχεδιάζουν την εκπαίδευση οι Subject Experts το αποτέλεσμα, ανεξάρτητα από την τεχνολογία που εφαρμόστηκε, είναι η μετάδοση πληθώρας πληροφοριών χωρίς σχεδιασμό για δράσεις συνεργασίας, διαδραστικότητα και κιναισθητικές ασκήσεις.
Η επιλογή του μέσου παράδοσης έγινε πιο σημαντική από το περιεχόμενο.
Ο κοινός παρονομαστής όλων των προσπαθειών σχεδιασμού, ήταν περιεχόμενο οπτικά ευχάριστο και συναρπαστικό, αλλά όχι ουσιαστικά διδακτικό.
Μύθος ότι η τεχνολογία έχει εξαλείψει την ανάγκη για σχεδιασμό
Υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι η χρήση της τεχνολογίας έχει εξαλείψει την ανάγκη για σχεδιασμό.
Οι επιχειρήσεις συχνά επιλέγουν ένα εργαλείο διεξαγωγής λόγω σκοπιμότητας. Είτε «αυτό είναι το εργαλείο που έχουμε ήδη» είτε «αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορούμε να δημιουργήσουμε κάτι τις επόμενες δύο εβδομάδες».
Η κατοχή ενός εργαλείου δεν σου δίνει αυτόματα την ικανότητα δημιουργίας. Αυτό είναι παρόμοιο με το να πεις: «Αφού έχω μια γραφομηχανή μπορώ να γράψω ένα υπέροχο μυθιστόρημα».
Συχνά οι μεθοδολογίες παράδοσης απορρίπτονται εντελώς, επειδή οι εκπαιδευτές υποθέτουν ότι ορισμένα θέματα πρέπει να παραδοθούν με συγκεκριμένους τρόπους. Για παράδειγμα, «Μπορείτε να διδάξετε ηγεσία μόνο στη φυσική αίθουσα».
Η τεχνογνωσία θεμάτων ή η ικανότητα χρήσης των τεχνολογικών εργαλείων δεν ισοδυναμεί με ανάπτυξη αποτελεσματικών προγραμμάτων κατάρτισης.
Όταν η κατάρτιση χάνει το στόχο της,
Όταν η κατάρτιση χάνει το στόχο της, οι περισσότερες από τις αιτίες είναι αποτέλεσμα της έλλειψης ουσιαστικού εκπαιδευτικού σχεδιασμού. Αυτό μπορεί να συμβεί για διάφορους λόγους:
- Οι επαγγελματίες εκπαίδευσης ρίχνονται σε ρόλους για τους οποίους δεν είναι έτοιμοι.
- Οι ειδικοί σε ένα θέμα γίνονται εκπαιδευτές.
- Οι εκπαιδευτές αναμένεται να είναι σε θέση να δημιουργούν με τεχνολογικά μέσα.
- Οι σχεδιαστές εκπαιδευτικού υλικού δεν χρησιμοποιούνται επειδή η διαδικασία σχεδιασμού χρειάζεται πάρα πολύ χρόνο.
Το αποτέλεσμα είναι πολλή τεχνολογία και μετάδοση πληροφοριών -αλλά όχι πραγματική εκπαίδευση.
Τα αυθαίρετα της εκπαίδευσης
Στην εκπαίδευση, όπως και στο χτίσιμο μιας κατοικίας, εμπλέκονται πολλές ειδικότητες, μπετατζήδες, χτίστες, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, μαραγκοί και τόσοι άλλοι. Καθένας από αυτούς είναι expert στο είδος του και άριστος επαγγελματίας.
Όταν όμως θέλετε να χτίσετε ένα σπίτι δεν απευθύνεστε σε έναν από αυτούς για να συζητήσετε τα σχέδια του σπιτιού σας. Συνεργάζεστε με έναν αρχιτέκτονα για να ετοιμάσετε τα σχέδια. Αυτός θα σας ρωτήσει για τις ανάγκες σας και θα σας προτείνει εναλλακτικές λύσεις από τις οποίες θα επιλέξετε αυτή που σας ικανοποιεί περισσότερο. Υπάρχουν βέβαια και οι άλλοι, αυτοί που νομίζοντας ότι κάνουν οικονομία, θα ακολουθήσουν τον άλλον δρόμο: θα φωνάξουν έναν εργολάβο και νύχτα θα ρίξουν τα «μπετά» για να ξεκινήσουν την περιπέτεια ενός αυθαίρετου.
Και στην εκπαίδευση;
Τα περισσότερα προγράμματα που έχουν αναπτυχθεί χωρίς την εμπλοκή ενός σχεδιαστή περιεχομένου, μοιάζουν με αυθαίρετες κατασκευές που μετά βίας στέκουν από μόνες τους. Σε αυτά τα προγράμματα, οι εκπαιδευτές μέσα στην παραδοσιακή αίθουσα παίζουν κυρίαρχο ρόλο στη δημιουργία της μαθησιακής εμπειρίας. Χρησιμοποιούν επικοινωνιακές τεχνικές για να δημιουργήσουν και να συντηρήσουν το ενδιαφέρον. Οι ψηφιακές πλατφόρμες ακρωτηριάζουν αυτές τις επικοινωνιακές τεχνικές, αφαιρώντας το κύριο πυλώνα τους, τη γλώσσα του σώματος.
Έτσι, τα παραδοσιακά προγράμματα ενω φαίνονται να στέκονται με αξιοπρέπεια στην αίθουσα χάρις στον εκπαιδευτή, τώρα στην ψηφιακή αίθουσα δεν μπορούν να κρατήσουν το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων, ούτε να πετύχουν τους στόχους τους.
Πριν τον ψηφιακό μετασχηματισμό των προγραμμάτων παραδοσιακής εκπαίδευσης, χρειάζεται μια αξιολόγηση της ποιότητας των προγραμμάτων και εμπλουτισμού της μαθησιακής εμπειρίας με βάση τις αρχές του εκπαιδευτικού σχεδιασμού
Με άλλα λόγια πριν τον ψηφιακό μετασχηματισμό των προγραμμάτων παραδοσιακής εκπαίδευσης, πρέπει να πραγματοποείται αξιολόγηση της ποιότητας των προγραμμάτων και εμπλουτισμού της μαθησιακής εμπειρίας με βάση τις αρχές του εκπαιδευτικού σχεδιασμού.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του εκπαιδευτικού περιεχομένου της παραδοσιακής εκπαίδευσης στην αίθουσα, δεν μετασχηματίζει απλά τις διαφάνειες και γραπτό υλικό σε ψηφιακό. Στόχος ενός τέτοιου μετασχηματισμού είναι να μετασχηματίσει την εμπειρία που βιώνει ο εκπαιδευόμενος στην αίθουσα, σε μια ανάλογη εμπειρία που θα βιώσει με τα ψηφιακά μέσα.
Ιδιομορφίες των ψηφιακών εργαλείων
Η ιδιομορφία των ψηφιακών εργαλείων είναι ότι δεν υπάρχει ακόμα ένα εργαλείο που μόνο του να μπορεί να δώσει τον πλούτο της εμπειρίας στην αίθουσα. Για αυτό, στον ψηφιακό μετασχηματισμό της παραδοσιακής εκπαίδευσης, χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε συνδυασμό από διαφορετικές τεχνολογίες. Απαιτείται να δημιουργήσουμε ένα μείγμα από διαφορετικές μορφές εκπαίδευσης. Τα συστατικά του μείγματος, ο αριθμός τους, το είδος και η ποσότητα από κάθε μορφή είναι προϊόν του εκπαιδευτικού σχεδιασμού. Με άλλα λόγια τα παραδοσιακά προγράμματα μετασχηματίζονται ακολουθώντας την προσέγγιση της μεικτής μάθησης (blended learning)
Στόχος ενός τέτοιου μετασχηματισμού είναι να μετασχηματίσει την εμπειρία που βιώνει ο εκπαιδευόμενος στην αίθουσα, σε μια ανάλογη εμπειρία που θα βιώσει με τα ψηφιακά μέσα
Με τόσους πολλούς επαγγελματίες να εμπλέκονται και τόσες επιλογές μορφών εκπαίδευσης στη διάθεσή μας, είναι τώρα καιρός να επιλέξουμε εκείνο τον σχεδιασμό μείγματος τεχνολογιών που θα αξιοποιεί τα καλύτερα που έχει να προσφέρει κάθε τεχνολογία. Έτσι θα δημιουργήσουμε εκπαιδευτικά προγράμματα μεικτής μάθησης, που πετυχαίνουν εξαιρετικά αποτελέσματα και παρέχουν αξία σε εκπαιδευόμενους και σε επιχειρήσεις.
Επιτακτική η ανάγκη του εκπαιδευτικού σχεδιασμού και η εμπλοκή του σχεδιαστή εκπαιδευτικού περιεχομένου.
Ο καλλιτέχνης
Ο σχεδιαστής εκπαιδευτικού περιεχομένου ως άλλος καλλιτέχνης θα αναπλάσει την πλούσια εμπειρία της αίθουσας.
Κάθε καλλιτέχνης εργάζεται με ένα υλικό, ο ζωγράφος με τα χρώματα, ο ηθοποιός με το σώμα του, ο μουσικός με το όργανό του, ο γλύπτης με το μάρμαρο, το μέταλλο, τον πηλό.
Το υλικό του σχεδιαστή εκπαιδευτικού περιεχομένου, προς έκπληξη των περισσοτέρων, είναι ο άνθρωπος και όχι το εκπαιδευτικό υλικό.
Για αυτό τον λόγο και ο μετασχηματισμός αφορά τον μετασχηματισμό της εμπειρίας και όχι τον μετασχηματισμό του υλικού.
Αρχιτέκτονας Μαθησιακής Εμπειρίας
Ως επαγγελματίες κατάρτισης σήμερα, κατέχουμε όλους τους παραδοσιακούς ρόλους μάθησης, συμπεριλαμβανομένου του προγραμματιστή, του facilitator και του σχεδιαστή. Συνδυάστε αυτό με την προσδοκία ότι είμαστε επίσης παραγωγοί, συντονιστές, επιμελητές και υποστηρικτές των μαθητών, και τότε καθίσταται σαφές ότι οι δουλειές μας δεν είναι μόνο σημαντικές, αλλά και περίπλοκες. Υπό το φως αυτών των ρόλων, υιοθετώ και υποστηρίζω έναν νέο τίτλο για την καλύτερη εκπροσώπηση του επαγγελματία που είναι υπεύθυνος για τη μάθηση στο χώρο εργασίας: «Αρχιτέκτονας Μαθησιακής Εμπειρίας» (Learning Experience Architect).
Μια τελευταία σκέψη
Η εταιρεία PPP Learn είναι μια εταιρεία Learning Content Boutique. Παρέχουμε δικό μας υλικό soft skills και σχεδιάζουμε ασύγχρονο υλικό και blended ή hybrid προγράμματα σύμφωνα με τις ανάγκες σας. Μπορούμε να σας δείξουμε πώς να χρησιμοποιήσετε όλους τους πόρους που έχετε στη διάθεσή σας για να εμπλουτίσετε με διαδικτυακή μάθηση (και τους κατάλληλους τύπους της) μια εκπαιδευτική διαδικασία.
Συμβουλευτείτε μας!
Ο Δημήτρης Βιντζηλαίος είναι Learning Experience Architect στην εταιρεία PPP Learn.
Συμμετέχει στην ομάδα εκπαιδευτικού ψηφιακού μετασχηματισμού της BMW South East Europe.
